Gezondheid

Hommel vraagt om andere benadering bij gebruik full LED

LED-belichting vraagt een andere benadering van hommels in de kas dan een traditionele belichting met SON-T, zeker in de winter. Biobest ontwikkelde speciale hommelnesten voor de belichtingsperiode, met extra stuifmeel en extra suikerwater. De hommel zit in de winter veel langer in zijn nest, zegt Marvin Koot van Biobest. “Een teler moet dan voor voldoende brandstof zorgen voor een goede ontwikkeling van dat nest.”

Tekst: Annemarie Gebrandy
Fotografie: Sharon Schouten

‍

Biobest deed in de winter van 2023/2024 onderzoek naar het gedrag van hommels op het lichtspectrum van LED. Dat vereist een andere aanpak dan in een kas zonder LED-belichting: hommels zien namelijk geen rood licht en in de tomatenteelt wordt nu gewerkt met LED met een spectrum van 85 tot 90 procent rood licht. Dat betekent dat de bestuivers niet gaan vliegen als er geen daglicht binnenkomt, zegt Marvin Koot, specialist gewasbescherming van Biobest. “Ze denken dat het donker is. We weten van SON-T belichting dat hommels ’s nachts niet terugkeren naar het nest, omdat ze gedesoriënteerd zijn. Daarvoor zijn destijds de hommelflats ontwikkeld, om in de computer een tijd in te stellen dat de beestjes mogen uitvliegen.”

Leren omgaan met natuur

Het grote verschil met LED-belichting is dat LED’s geen warmte afgeven en op andere manieren warmte in de kas wordt gebracht. Telers houden zo lang mogelijk de schermen dicht, waardoor er minder daglicht in de kas komt. Toch is daglicht belangrijk om de hommel zijn werk te laten doen, aldus Koot. “We moeten leren omgaan met de natuur. In de zomermaanden is dat geen probleem, dan zijn er genoeg momenten dat er daglicht in de kas komt. Maar nu de dagen korter worden en er minder instraling van buitenaf is, is het belangrijk dat hommels in een bepaalde periode tóch hun werk kunnen doen.”

Uit de theorie is bekend dat een hommel 30 watt/m2 natuurlijk licht nodig heeft om uit te vliegen, vervolgt de specialist. Dan heeft hij voldoende UV-licht tot zijn beschikking om zich in de kas te kunnen oriënteren. “Daaronder raakt hij de weg kwijt. Dat betekent in de praktijk dat een teler de hommelflat pas moet openzetten als er voldoende lichtinval van buitenaf is, eerder heeft geen zin. December en januari zijn de maanden met de kortste dagen, dat is de meest spannende periode, waarin de hommelbevlieging alle aandacht nodig heeft. Dat zijn zaken die wij met de telers bespreken, als wake-up call.” Daarnaast wordt gekeken of het mogelijk is om met het groene/witte licht dat de LED-lampen uitstralen bevlieging te realiseren in donkere periodes. Dat is iets wat samen met de telers moet worden onderzocht, zegt Koot.

Extra stuifmeel
en suikerwater

Biobest heeft speciale hommelnesten ontwikkeld voor de belichtingsperiode. Het gaat hier om nesten met extra stuifmeel en extra suikerwater. Koot: “Hommels zitten in de wintermaanden veel langer in hun nest. Ze hebben voldoende bouwstenen nodig om het nest te onderhouden. Als de temperatuur goed is en er wordt voldoende voedsel aangeboden, kan het volk in het nest zich goed doorontwikkelen, wat in de paar uur daglicht die er is tot een betere bestuiving leidt. We zien al dat telers met LED-belichting naar dit type hommelnest gaan vragen. Het is leuk dat dit in de sector gaat leven.”

Het bedrijf biedt twee verschillende soorten nesten aan: de Standaard Hive met tachtig werksters en de Premium Hive met 110 werksters. Biobest adviseert voor de donkere wintermaanden de Premium Hive, om zoveel mogelijk hommels in een nest te hebben voor bestuiving. “Een teler heeft tijdens de belichtingsperiode soms maar vier uur per dag instraling door daglicht in de kas. Hoe meer hommels er in een nest zitten, hoe beter je die ruimte kunt benutten. In het voorjaar en de zomer kan de ondernemer dan weer prima met de Standaard Hive uit de voeten”, aldus Koot.

Voorkom desoriëntatie

De bloem van een tomatenplant blijft in de regel 12 uur na de startbelichting openstaan. Als een teler om 12 uur ’s nachts met belichten begint, betekent dat dat de bloem om 12 uur ’s middags weer dicht gaat. In de zomermaanden is dat geen probleem, zegt Koot. “Maar in december komt er pas vanaf half 10 voldoende zonlicht binnen. Dat betekent dat de hommels dan maar effectief 2,5 uur de tijd hebben om de bloemetjes te bestuiven. We adviseren telers om anderhalf uur voordat de schermdoeken dichtgaan en het natuurlijk licht onder de 30 watt/m2 komt de hommelnesten te sluiten, zodat de bestuivers weer op tijd terug zijn. Anders raakt de hommel gedesoriënteerd en verzwak en is het maar de vraag of hij de volgende dag weer kan bestuiven.”

De technisch specialist snapt dat de ondernemer goedkoop wil belichten, maar de hommel moet óók de kans krijgen zijn werk te doen, zegt hij. “Als een teler veel wil belichten, raden wij aan voldoende hommelflats neer te zetten. Hoe meer hommels, hoe meer bestuiving er in een korte periode kan plaatsvinden. Een derde deel van het nest doet maar bestuifwerk, de rest is er voor het onderhoud. Daarnaast hebben grovere tomaten minder bloemen dan fijne tomaten. Het tomatenras dat je teelt, vraagt dus om minder of meer hommels.” Een hommelnest moet na ongeveer zes weken worden vervangen, adviseert Koot. “In de winter raken ze toch wat sneller leeg, de activiteit gaat achteruit. Dan is het beter om nieuwe volkeren op de flats neer te zetten: een nieuw nest gaat meer bevliegingen realiseren.” In de zomer hoeft een nest na 8 tot 12 weken worden gewisseld, zegt hij.

‘Tomatenras belangrijk
bij hommelbevlieging'

Frans van den Arend van tomatenkwekerij Bryte Greenbalance teelt cocktailtomaten onder 8,3 ha glas in ’s-Gravenzande. De teler heeft sinds vier jaar full LED in de kas hangen, het lichtspectrum bestaat uit 88 procent rood, 6 procent blauw en 6 procent wit/groen licht.

Van den Arend doet samen met Biobest ervaring op om de bevlieging van hommels zo goed mogelijk te laten verlopen. Dat is een leerproces, zegt hij. “We zagen in de mini-cherries dat het lastig was de bevlieging op orde te krijgen. Daar was het nodig om de bloemetjes met de hand te tikken. Dat hebben we opgelost door meer hommelkasten per vierkante meter te plaatsen.”

Op afstand besturen

De tomatenteler schermt met een dubbel scherm. In de donkere wintermaanden doet hij de schermen 2 à 3 uur open om maximaal daglicht voor de hommels in de kas te krijgen om uit te vliegen. “We kunnen de hommelflats op afstand besturen. Vaak zagen we dat de bloem tot maximaal 12.00 uur open stond, daarna ging die dicht. De hommel heeft dan maar een korte tijd om de bloem te bevliegen.”

Van den Arend heeft half oktober cocktailtomaten gepland. Hij hoopt vanaf begin december de eerste vruchten te oogsten. “Het voordeel van dit ras is dat de bloemetjes tot 16.00 uur open staan, de hommel heeft meer tijd om te bevruchten. We hebben geleerd dat het tomatenras heel belangrijk is voor de hommelbevlieging.”